Krzyż na Giewoncie

Przed przystąpieniem do budowy, aby ustalić odpowiednią wysokość krzyża, który miał być widoczny z Zakopanego, zrealizowano próbne wykonanie z dwóch długich żerdzi z szałasu. Zbudowany krzyż o wysokości 10,5 m okazał się wystarczająco widoczny. Razem z metalowym krzyżem, którego elementy powstały w fabryce Góreckiego w Krakowie, przywieziono go do Zakopanego koleją.

Ostateczna budowla osiągnęła wysokość 17,5 m, z czego 2,5 m jest wkopane w solidne skały. Krzyż ma 5,5 m długości ramion poprzecznych i składa się z 400 żelaznych elementów, które łączą się w całość, ważąc 1819 kilogramów (według "Tatr" z 2009 r. – 1978 kg). Elementy te przewieziono wozami konnymi na Halę Kondratową, stamtąd zaś parafianie z Zakopanego własnoręcznie wynosili je na szczyt, przyjmując tę misję jako wielkie wyzwanie. W działaniach tych uczestniczyło około 500 osób, a do transportu wykorzystano osiemnaście wozów. Oprócz metalowych części przewieziono również 400 kg cementu oraz 200 konewek wody, zdobywanych ze źródła pod Kondracką Przełęczą.

Montaż krzyża miał miejsce w dniach od 3 do 9 lipca 1901 roku, zostając zrealizowany przez sześciu górali pod nadzorem pracowników Góreckiego. Na połączeniu ramion krzyża umieszczono inskrypcję po łacinie: Jesu Christo Deo, restitutæ per ipsum salutis MCM, co można tłumaczyć jako "Jezusowi Chrystusowi, Bogu, na 1900. rocznicę przywrócenia przez Niego zbawienia." Po ukończeniu budowy, 19 sierpnia 1901 r. odbyła się uroczysta msza, a w procesji na szczyt uczestniczyło około 300 osób. Krzyż poświęcił ks. kanonik Bandurski z Krakowa.

Renowacja krzyża miała miejsce w 1975 roku, kiedy to młodzież, pod przewodnictwem ks. proboszcza Władysława Curzydły, wyniosła z Hali Kondratowej 1200 kg piasku oraz 200 kg cementu, co pozwoliło na wzmocnienie konstrukcji i stabilizację skał pod krzyżem. Alpinista Krzysztof Szafrański przeprowadził również malowanie krzyża na seledynowo, co dodatkowo zabezpieczyło go przed korozją. W 1994 roku, podczas remontu szlaku turystycznego, odmalowano krzyż, a także zamontowano 14 stalowych kotew, które wpuszczono w skałę.

W 2000 roku na krzyżu umieszczono witraż z wizerunkiem Jezusa Miłosiernego oraz napisem „Jezu ufam Tobie”, jednak w późniejszym czasie Tatrzański Park Narodowy zdecydował o ich demontażu z powodu wpływu na integralność konstrukcji. Kolejny remont przeprowadzono w czerwcu i lipcu 2009 roku, które miały na celu utrzymanie krzyża w dobrym stanie.

Giewont to jedna z najbardziej znanych gór w Polsce, popularna wśród turystów. Krzyż na Giewoncie jest nie tylko miejscem pielgrzymek religijnych – co roku, 19 sierpnia i 14 września, z kościoła św. Krzyża w Zakopanem odbywają się pielgrzymki na jego szczyt.

Krzyż, wznoszący się nad Zakopanem, stanowi symboliczny punkt, widoczny również z Gubałówki. Należy jednak pamiętać, że podczas burzy zbliżającej się do Giewontu pobyt na szczycie jest bardzo niebezpieczny. W historii miały miejsce tragiczne incydenty związane z uderzeniami piorunów, w tym w 1937 r., kiedy podczas pielgrzymki zginęły 4 osoby, a w 2019 r. – kolejny tragiczny wypadek, w wyniku którego zginęły 4 osoby, w tym dwoje dzieci. W takich sytuacjach, zasadne jest jak najszybsze zejście z góry.

Dnia 6 września 2007 krzyż został oficjalnie wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego. Od tego czasu również zainstalowano repliki krzyża, w tym Bałtycki Krzyż Nadziei w Pustkowie nad Bałtykiem oraz krzyż milenijny w Wojcieszowie na Dolnym Śląsku.