Kuźnice (Zakopane)

---

Historia

Historia Kuźnic sięga XVIII wieku, kiedy to w Dolinie Jaworzynki, znanej wówczas jako Jaworzynka Łuszczkowa, odkryto bogate złoża rudy żelaza. Na obszarze współczesnych Kuźnic surowiec ten gromadzono, a następnie transportowano do huty w Dolinie Kościeliskiej za pośrednictwem Drogi Żelaznej, obecnie nazywanej Drogą pod Reglami.

Huty Hamerskie

W 1776 roku zaczęto używać nazwy Huty Hamerskie, odnoszącej się do zakładu w Kuźnicach, który powstał nieco wcześniej, chociaż dokładny rok ustanowienia nie jest znany. Prawdopodobnie została on założona przez Franciszka Rychtera-Pelikańskiego, ówczesnego starostę nowotarskiego. Jego zarząd był kontynuowany aż do jego śmierci w 1783 roku. Znana była również inna nazwa – Hamry. Maria Steczkowska w 1858 roku zapisała: „Kuźnice zakopiańskie, które tu wszyscy bez wyjątku Hamrami nazywają”.

W kolejnych latach, począwszy od 1807, Hamry znalazły się we władaniu rodziny Homolacsów, pochodzącej z Węgier. Huta rozwijała się dynamicznie, a najsilniejszy rozwój przypadł na połowę XIX wieku, kiedy to Huty Hamerskie były największym zakładem w Galicji. Produkcja roczna wynosiła około 500 ton surówki oraz 700 ton żelaza sztabowego i blachy walcowanej. Zakład zapewniał zatrudnienie dla ponad 120 osób, większość z nich pochodziła z okolicznych terenów. Pracownicy byli członkami „Puszki Brackiej”, organizacji, która wspierała ich rodziny w razie choroby czy śmierci.

W Hamrach powstała także szkoła, w której na życzenie Homolacsów uczono historii Polski. Zakład posiadał własną orkiestrę oraz chorągiew. Siłę napędową dla kuźnic i walcowni z trzema walcarkami oraz gwoździarką dostarczało koło wodne z potoku Bystra. Huty Hamerskie były zasilane węglem drzewnym, który wydobywano głównie z tatrzańskiego buka. Warto dodać, że pierwotne lasy regla dolnego były mieszane, jednak wskutek intensywnej eksploatacji przez zakład, ich skład gatunkowy zmienił się na niemal wyłącznie świerkowy.

W 1878 roku Władysław Anczyc zauważył, że „Nie lubię Kuźnic, zdaje mi się, że to potwór pożerający najpiękniejszą ozdobę gór, lasy”.

Jednak z biegiem lat, zasoby rudy żelaza zaczęły się kurczyć, co sprawiło, że produkcja przestała być opłacalna już w końcu lat sześćdziesiątych XIX wieku. W 1869 roku Homolacsowie sprzedali hutę berlińskiemu bankierowi, baronowi Ludwigowi Eichbornowi. Kryzys w przemyśle metalowym w Galicji, spowodowany napływem tanich wyrobów z Anglii oraz złym zarządzaniem zakładem, doprowadził do szybkiego upadku Kuźnic. W 1875 roku wielki piec został wygaszony i przerobiony na piec do przetopu starego żeliwa. Mimo to, kuźnice i walcownia kontynuowały działalność, produkując m.in. obręcze, osie, podkowy, młotki, kilofy, lemiesze oraz dusze do żelazek. Trzy lata później zakończono całkowicie produkcję.

W latach 1876–1879 Ludwik Ganczarski, lekarz zakładów metalowych, uruchomił w Kuźnicach zakład wodoleczniczy, oferujący kąpiele ciepłe (żużlowe i igliwiowe) oraz zimne (w wodzie pochodzącej z potoku Bystra). W 1881 roku Kuźnice przeszły w ręce zięcia Eichborna, Magnusa Peltza, który próbował przekształcić przemysł metalowy w produkcję miazgi drzewnej i tektury, budując dwie papiernie – z których jedna przetrwała do 1945 roku, a druga spłonęła w 1895 roku.

Jednak intensywne wycinanie okolicznych lasów na potrzeby hut i papierni szybko doprowadziło Peltza do bankructwa. W 1888 roku majątek został sprzedany w drodze przymusowej licytacji. Dobra zakopiańskie, w tym Kuźnice, nabył hrabia Władysław Zamoyski, który zdecydował o całkowitym zamknięciu zakładu metalowego. Sprzedał sprzęt na złom, a wiele starych obiektów, w tym dwór, który spłonął w 1884 roku, zostało rozebranych. W latach 1892-1950 w budynku dyrekcji huty miała swoją siedzibę Szkoła Domowej Pracy Kobiet, założona przez Jadwigę Zamoyską, matkę Władysława.

Z kolei w 1936 roku w Kuźnicach powstała dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, co znacznie zwiększyło popularność tego miejsca wśród turystów.

Turystyka

Kuźnice, malowniczo położone w Zakopanem, stały się znane dzięki kolejce linowej na Kasprowy Wierch, która przyciąga rzesze turystów. W lecie 2006 roku zainicjowano jej gruntowną modernizację, jednak z powodu protestów ekologów, prace rozpoczęły się z opóźnieniem – ostatecznie 7 maja 2007 roku. Nowa linia została oddana do użytku na sezon zimowy 2007/2008, co znacznie zwiększyło atrakcyjność regionu.

Teren Kuźnic pełni ważną rolę w turystyce, stając się centrum ruchu turystycznego zarówno latem, jak i zimą. W sezonie zimowym narciarze chętnie korzystają z kolejki na Kasprowy Wierch, a ponadto zjeżdżają jednokierunkową nartostradą z Nosalowej Przełęczy. Miejsce te obfituje w góralskie stoiska, na których turyści mogą zakupić różnorodne pamiątki, co stanowi szczególną atrakcję dla osób przybywających z nizin, znanych w tym kontekście jako „cepry”.

Dodatkowym punktem, który warto odwiedzić, jest zespół dworsko-parkowy w Kuźnicach, który obecnie pełni funkcję Dyrekcji Tatrzańskiego Parku Narodowego. Można tam zobaczyć m.in. muzeum „Spichlerz i Wozownia”, które posiada interesującą wystawę zdjęć oraz kolekcję kręgowców Antoniego Kocyana. W dawnej szkole Jadwigi Zamoyskiej dla kobiet Gospodarstwa Domowego, obecnie zarządzającej budynkiem administracyjnym, można poczuć niepowtarzalny klimat przeszłości.

Komunikacja

Do Kuźnic można dotrzeć jedynie wskazanymi trasami. Rozpoczęcie podróży od ronda Jana Pawła II, znanego wcześniej jako rondo Kuźnickie, prowadzi nas w stronę al. Przewodników Tatrzańskich. Wjazd samochodami jest zabroniony, a jedynymi pojazdami mogącymi przejechać tę trasę są te, które są przystosowane dla osób niepełnosprawnych lub dysponują specjalnym zezwoleniem wydanym przez lokalny urząd.

Transport w kierunku Kuźnic obsługują zarówno PPKS Zakopane, jak i liczne minibusy, które regularnie kursują na trasie Zakopane-Centrum – Kuźnice. Połączenia busów pozwalają także na dojazd do takich miejsc jak Kuźnice-Kiry, Kuźnice-Toporowa Cyrhla, czy Kuźnice-Łysa Polana. Autobusy kursują co kilka minut, co minimalizuje ryzyko tłoku w pojazdach. Oprócz autobusów dostępne są również taksówki, a ich postoje znajdują się zarówno przy rondzie, jak i w Kuźnicach, tuż obok dolnej stacji kolejki.

Szlaki turystyczne

Kuźnice to jeden z kluczowych punktów wypadowych dla turystów pragnących eksplorować wyższe partie Tatr Zachodnich i Wysokich. W tym malowniczym miejscu spotyka się wiele szlaków turystycznych, co czyni je niezwykle popularnym wśród miłośników górskich wędrówek.

Warto zwrócić uwagę na różnorodność tras, które oferują atrakcyjne widoki i optymalne warunki do pieszej turystyki. Oto kilka z nich:

• Niebieski szlak prowadzący na Giewont Drogą Brata Alberta przez Kalatówki i Dolinę Kondratową. Czas przejścia wynosi: 2:45 h, powrót: 2 h,
• Żółty szlak przez Dolinę Jaworzynkę na Przełęcz między Kopami. Czas przejścia: 1:30 h, powrót: 1:15 h,
• Niebieski szlak do schroniska „Murowaniec” w Dolinie Gąsienicowej. Czas przejścia: 1:30 h, powrót: 1:15 h,
• Zielony szlak na Kasprowy Wierch przez Bystrą Polankę i Myślenickie Turnie. Czas przejścia: 2:30 h, powrót: 2 h,
• Zielony szlak na Nosal przez Nosalową Przełęcz. Czas przejścia: 35 min, powrót: 30 min,
• Niebieski szlak do centrum Zakopanego. Czas przejścia: 50 min, powrót: 1 h,
• Czarny szlak (Ścieżka nad Reglami) przez Halę Kalatówki na Czerwoną Przełęcz i dalej do Doliny Chochołowskiej:
• Czas przejścia na Czerwoną Przełęcz: 1:50 h, powrót: 1:40 h,
• Czas przejścia całego szlaku do Doliny Chochołowskiej: około 6 h.

Warto dodać, że w 1952 roku szlak prowadzący przez Kuźnice do Hali Gąsienicowej został nazwany Szlakiem Lenina, co podkreśla jego historyczne znaczenie w regionie.

---

Oceń: Kuźnice (Zakopane)

---