Edward Bernard Raczyński

---

Życiorys

Młodość

Edward Bernard Raczyński, hrabia z wybitnego rodu Raczyńskich herbu Nałęcz, był synem Edwarda Aleksandra Raczyńskiego oraz Róży z Potockich, znanej jako Władysławowa Krasińska. W rodzinie mieli miejsce także jego bracia: Roger Adam Raczyński oraz przyrodni brat Karol Roger Raczyński, a także Adam Krasiński, IV ordynat na Opinogórze.

Pierwsze lata życia spędził w Krakowie, gdzie rezydował w domu swojej babci, Adamowej Potockiej, w znanym budynku „pod Baranami”. Po jej odejściu cała rodzina przeniosła się na ulicę Szpitalną w pobliżu teatru. Wczesne lata edukacji, które odbywał razem z bratem Rogerem, odbywały się w domu, co było powszechną praktyką w ówczesnych kręgach ziemiańskich w Polsce. Z kolei od piątej klasy uczęszczał do II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Krakowie.

Jego dalsze kształcenie prowadziło przez studia prawnicze w Lipsku, a także w London School of Economics and Political Science, gdzie rozwijał swoją wiedzę prawniczą. Nie można pominąć, że doktorat z prawa uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Służba dyplomatyczna w II RP

Raczyński zainaugurował swoją karierę dyplomatyczną w 1919 roku, rozpoczynając pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Jego zadania obejmowały różne placówki dyplomatyczne: od 24 maja 1919 do 1 maja 1922 pełnił funkcję sekretarza I stopnia Poselstwa RP w Kopenhadze, a od 1 maja 1922 do 24 lipca 1926 był sekretarzem legacyjnym Poselstwa RP w Londynie, z przerwą w postaci urlopu bezpłatnego od 10 maja 1926.

Następnie, od 24 lipca 1926 do 7 listopada 1932, pracował w centrali MSZ w Warszawie, gdzie zajmował się działalnością w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym. Pełnił tam rolę zastępcy naczelnika Wydziału Wschodniego, a od 1 stycznia 1928 miał rangę radcy ministerstwa, a od 1 maja 1931 został naczelnikiem Wydziału Ustrojów Międzynarodowych. W okresie od 8 listopada 1932 do 1 listopada 1934 był posłem nadzwyczajnym oraz ministrem pełnomocnym III klasy w Delegacji RP przy Lidze Narodów w Genewie. Ostatecznie objął funkcję ambasadora RP w Londynie, pełniąc ten urząd przez dwie kadencje, aż do 5 lipca 1945, gdy rząd brytyjski cofnięcia uznania dla rządu RP na uchodźstwie.

W swoim imieniu podpisał polsko-brytyjski układ sojuszniczy, a po sowieckiej inwazji na Polskę z 17 września 1939 roku ogłosił istotne komunikaty na ten temat, wskazując na naruszenia wcześniejszych umów, takich jak protokół Litwinowa, pakt o nieagresji między Polską a ZSRR z 1932 roku oraz konwencję o określeniu napaści z 1933 roku.

II wojna światowa

Dla wszechstronności informacji, warto zauważyć, że w latach 1941–1943 pełnił rolę ministra spraw zagranicznych. Na podstawie mikrofilmów przekazanych do Londynu przez kuriera Jana Karskiego oraz potwierdzonych przez niego dokumentów, Edward Raczyński zdołał przygotować i 10 grudnia 1942 roku przedstawić aliantom obszerny raport dotyczący Holokaustu. Był to pierwszy na świecie oficjalny raport, który objawiał informację na temat Holocaustu i był skierowany do rządów krajów sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Raczyński, jako osoba odpowiedzialna za politykę rządu, osobno redagował także oświadczenie rządu po odkryciu w 1943 roku grobów w Katyniu oraz zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o pomoc w wyjaśnieniu tej zbrodni.

Okres powojenny

Rada Trzech

Wykazując zaangażowanie i determinację, po zakończeniu działań wojennych Edward Raczyński stał się jednym z inicjatorów oraz członkiem Rady Trzech, która została utworzona w 1954 roku w odpowiedzi na sprzeciw wobec decyzji Augusta Zaleskiego, który nie chciał ustąpić z urzędu po zakończeniu konstytucyjnej kadencji. Rada Trzech zakończyła swoją działalność w kwietniu 1972 roku po śmierci Zaleskiego, uznając za prezydenta osobę, którą wskazał na następcę, czyli Stanisława Ostrowskiego. Skład Rady zmieniał się sześciokrotnie, lecz Edward Raczyński pozostawał jej stałym członkiem. Podpisał także list pisarzy polskich na Obczyźnie, wyrażający solidarność z protestującymi przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59), a w 1964 roku został laureatem Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie.

Działalność po prezydenturze

Ostatecznie, po siedmiu latach pełnienia obowiązków prezydenta w latach 1979–1986, Edward Raczyński ustąpił z urzędu, zgodnie z zapowiedzią, zostawiając stanowisko Kazimierzowi Sabbatowi. Był autorem wspomnień zatytułowanych „W sojuszniczym Londynie” (Londyn 1974), a także książki „Czas wielkich zmian. Rozmowy przeprowadzone przez Krzysztofa Muszkowskiego” (ISBN 2-85316-064-5, Paryż 1990).

W ostatnich latach swojego życia założył Fundację im. Raczyńskich w Poznaniu, przekazując jej pałac i park w Rogalinie oraz Galerię Rogalińską w Muzeum Narodowym. Galeria obejmowała ponad 300 dzieł, w tym obrazy, rzeźby oraz różnorodne przedmioty artystyczne, a pałac oraz park w Rogalinie przeszły w ręce Muzeum Narodowego w Poznaniu, gdzie pozostają do dnia dzisiejszego. Fundacja, mimo trudności, dąży do ochrony jednego z najpiękniejszych krajobrazów Wielkopolski. W dniu 18 grudnia 1990 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Poznania. Edward Raczyński został pochowany w kaplicy w Rogalinie.

Upamiętnienie

W 2008 roku Poczta Polskawyemitowała znaczek pocztowy o nominale 1,45 zł, który był częścią serii „Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie”. Nakład wyniósł 600 tys. sztuk i był bezpośrednim hołdem dla Edwarda Raczyńskiego. Ta wyjątkowa seria znaczków miała na celu przypomnienie o znaczeniu tych postaci w polskiej historii.

Następnym wydarzeniem upamiętniającym Edwarda Raczyńskiego była emisja znaczka pocztowego w 2020 roku, wydanego w nakładzie 120 tys. sztuk, należącego do serii „Polacy ratujący Żydów”. Nominał tego znaczka wynosił 3,30 zł i potwierdził trwałe miejsce Raczyńskiego w świadomości społecznej.

Od grudnia 2015 roku jego portret, obok wizerunków innych prezydentów RP na uchodźstwie, znajduje się na honorowym miejscu w holu Ambasady RP w Londynie. Jest to wyraz szacunku dla jego wkładu w historię Polski oraz pielęgnowania pamięci o prezydentach, którzy pełnili tę rolę w trudnych czasach.

Od 12 listopada 2022 roku Edward Raczyński ma symboliczny grób w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie, gdzie spoczywa w towarzystwie innych prezydentów, takich jak Władysław Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisław Ostrowski i Ryszard Kaczorowski. To miejsce stworzone dla uczczenia pamięci jest niezwykle ważne dla polskiej diaspory.

Dodatkowo, Edward Raczyński został także upamiętniony w Izbie Pamięci, która powstała przy wspomnianym mauzoleum, zlokalizowanym w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. Izba ta została zaprojektowana przez Instytut Pamięci Narodowej oraz Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie”, a projekt został sfinansowany ze środków Kancelarii Premiera, co podkreśla znaczenie jego działalności w historii Polski.

Ordery i odznaczenia

Edward Bernard Raczyński, znany ze swoich licznych osiągnięć i zasług, został odznaczony wieloma prestiżowymi medalami oraz orderami w ciągu swojego życia. Jego wkład w politykę oraz społeczeństwo znalazł uznanie na wielu płaszczyznach. Poniżej przedstawiono wykaz jego odznaczeń:

• Order Orła Białego (8 kwietnia 1979),
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (8 kwietnia 1979),
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923),
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1991),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928),
• Medal Srebrnego Jubileuszu Króla Jerzego V (Wielka Brytania, 1935),
• Krzyż Wielki Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania, 1991),
• Krzyż Wielki Orderu Piusa IX (Stolica Apostolska, 1991),
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1933),
• Krzyż Kawalerski Orderu Danebroga (Dania),
• Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia),
• Krzyż Komandorski Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa),
• Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy (Afganistan).

Życie prywatne

Edward Bernard Raczyński był osobą o bogatym życiu prywatnym. Trzykrotnie zawierał związek małżeński. Jego pierwsza żona, poślubiona w Londynie w 1925 roku, to Lady Joyous Markham (1902–1931).

Drugą żoną Raczyńskiego została Cecylia Jaroszyńska (1906–1962), którą poślubił w 1932 roku w Rogalinie. Z tego małżeństwa przychodzi na świat trzy córki:

• Wanda (1933–2016), zamężna z Ryszardem Dembińskim, prezesem Instytutu Polskiego w Londynie,
• Viridianna (ur. 1935), zamężna z hr. Ksawerym Reyem,
• Katarzyna (ur. 1939).

Oprócz pełnoprawnych córek, Edward Raczyński miał również córkę naturalną, Elżbietę Zofię Baworowską, związaną z Katarzyną Zamoyską.

W 1991 roku w Londynie ożenił się z Anielą Mieczysławską z domu Lilpop (ur. 27 maja 1910 w Warszawie, zm. 14 października 1998 w Londynie), córką znanego warszawskiego architekta Franciszka Lilpopa. Warto dodać, że Aniela była już od 30 lat jego partnerką życiową, a zawarcie ich ślubu kościelnego było możliwe dzięki śmierci pierwszego męża Anieli, Witolda Mieczysławskiego.

Na koniec należy zaznaczyć, że Edward Raczyński, ani jego bratankowie, nie zostawili po sobie męskich potomków, co czyniło go ostatnim przedstawicielem męskiej linii Raczyńskich w Polsce.

Film

W filmie historycznym zatytułowanym Katastrofa w Gibraltarze, Edward Bernard Raczyński odgrywa istotną rolę, której interpretacja przypadła w udziale utalentowanemu Stanisławowi Mikulskiemu. Reżyserią tego obrazu zajął się Bohdan Poręba, co przyczyniło się do wysokiej jakości realizacji oraz wiernego przedstawienia wydarzeń z tamtych czasów.

---

Oceń: Edward Bernard Raczyński

---