Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

---

Historia budynku

Na początku swojej działalności Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego miało siedzibę w domu Jana Krzeptowskiego, usytuowanym na Krupówkach 7. Kolejny etap rozwoju to budynek przy ul. Chałubińskiego, którego projektantem był Józef Dziekoński, a jego realizacja miała miejsce w 1892 roku. Ta nowa siedziba stylistycznie wpisywała się w góralską architekturę, co podkreślało lokalny charakter muzeum.

Warto dodać, że tereny pod budowę tego obiektu zostały przekazane Muzeum przez dzieci dra Tytusa Chałubińskiego, co stanowi istotny element jego historii. Obecnie główna siedziba muzeum znajduje się w Zakopanem pod adresem Krupówki 10. Projekt budynku powstał dzięki współpracy Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego.

Warto wspomnieć, że pomiędzy projektantami długo toczyły się dyskusje, a mediację pomiędzy nimi pełniła Bronisława Dłuska. Ostatecznie prace budowlane rozpoczęły się w 1913 roku, a zakończono je w 1924 roku. Mimo że budynek oficjalnie został otwarty dla zwiedzających już dwa lata wcześniej, to historia jego budowy pokazuje skomplikowany proces powstawania tego wyjątkowego obiektu.

Bez wątpienia budynek muzeum jest jednym z nielicznych przykładów murowanej architektury w stylu zakopiańskim, co czyni go jeszcze bardziej cennym dla historii i kultury tego regionu.

Kolekcje i działy

Historia kolekcji

Muzeum Tatrzańskie, będące inicjatywą o charakterze społecznościowym, nie mogło liczyć na wsparcie finansowe ze strony lokalnych władz w Królestwie Galicji i Lodomerii. Jego działalność opierała się głównie na darowiznach, wpływach z biletów wstępu oraz licznych datkach. W związku z tym, na początku istnienia, muzeum nie miało możliwości rozwinięcia spójnej polityki w zakresie gromadzenia eksponatów. Nawet po utworzeniu niezależnego państwa Polskiego w 1918 roku, wsparcie ze strony nowych władz pozostawało niewystarczające.

Pierwsze zbiory, które trafiły do muzeum, przekazał dr Tytus Chałubiński. Wśród tych darów znalazły się zbiory skał z lat 1873-1887 oraz bogaty zielnik mchów, w skład którego wchodziły ponad 2700 okazów. Dodatkowo, Komisja Fizjograficzna AU w Krakowie i zbiory Władysława Kulczyńskiego, powstałe w latach 1869-1887, również zasiliły tę instytucję. Dzięki dr. Chałubińskiemu muzeum zyskało pierwotne okazy fauny tatrzańskiej, liczące około 400 sztuk, pochodzące z kolekcji Antoniego Kocyana.

Swoje zbiory etnograficzne w 1889 roku ofiarował Muzeum Stanisław Drohojowski. Potem, w 1896 roku, Róża hr. Krasińska wzbogaciła te zbiory o dodatkowe eksponaty. Jak się okazało, zbiory etnograficzne stale się rozwijały, m.in. poprzez przekaz Zygmunta Gnatowskiego w 1906 roku oraz dar Marii i Bronisława Dembowskich w 1921 roku. Warto dodać, że działalność Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego również przyczyniła się do wzbogacenia zbiorów etnograficznych.

Historia zbiorów sztuki muzeum to równocześnie opowieść o artystach, którzy osiedlili się w Zakopanem i tworzyli: Wojciech Gerson, Walery Eliasz-Radzikowski, Stanisław Witkiewicz oraz Witkacy, a także Władysław Skoczylas, Zofia Stryjeńska, Rafał Malczewski, Wojciech Brzega, Wojciech Weiss, Stanisław Gałek i wielu innych artystów, którzy pozostawili swoje ślady w historii sztuki regionu.

Kolekcje

Muzeum Tatrzańskie gromadzi obiekty z kilku ważnych dziedzin:

• skały i minerały,
• flora Tatr oraz fauna, obejmująca ptaki i ssaki (około 230 gatunków),
• etnografia, w tym zbiory dotyczące Podhala, Spisza i Orawy (eksponaty związane z tradycyjnym rzemiosłem góralskim, strojem i sztuką),
• dzieła sztuki, wśród których znajdują się grafika, malarstwo, malarstwo na szkle oraz rzeźba, a także zbiory fotograficzne.

Warto również wspomnieć, że muzeum zbiera literaturę poświęconą Tatrach – ma w swoich zasobach około 30 tysięcy woluminów i nieregularnie publikuje „Rocznik Podhalański”.

Działy

Działalność muzeum jest podzielona na konkretne działy:

• Sztuka,
• Etnografia,
• Przyroda,
• Konserwacja Zabytków Ruchomych,
• Ochrona Zabytków,
• Historyczno-Oświatowy,
• Biblioteka-Archiwum oraz Muzeum Kornela Makuszyńskiego.

Status Muzeum Narodowego

W dniu 30 grudnia 2020 roku, Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotr Gliński podpisał istotną umowę z Marszałkiem Województwa Małopolskiego, Witoldem Kozłowskim, oraz z dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego, Anną Wende-Surmiak. Umowa ta obowiązuje przez okres siedmiu lat i dotyczy współprowadzenia Muzeum przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W efekcie tej współpracy, od 1 stycznia 2021 roku Muzeum Tatrzańskie uzyskało status Muzeum Narodowego. To ważne wydarzenie zaznacza wzmocnienie roli Muzeum w promowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego regionu Tatr oraz jego znaczenia w skali krajowej.

Dyrektorzy

W historii Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem funkcję dyrektora pełnili następujący ludzie:

• Juliusz Zborowski (1920-1965),
• Klementyna Żurowska (p.o., 1965-1970),
• Eugeniusz Zrost (p.o., 1970-1976),
• Tadeusz Szczepanek (1976-1991),
• Teresa Jabłońska (1991-2012),
• Anna Wende-Surmiak (2012-2022),
• Michał Murzyn (od 2022).

Ludzie związani z Muzeum

Bronisław Piłsudski był osobą, która odegrała kluczową rolę w tworzeniu Sekcji Ludoznawczej w ramach Towarzystwa Tatrzańskiego. Dzięki jego przemyślanym założeniom, członkowie sekcji mieli możliwość przeprowadzania etnograficznych badań terenowych na terenach Podhala, Orawy oraz Spisza. Jako doświadczony muzealnik, Piłsudski wykazał się umiejętnością opracowania ekspozycji etnograficznej dla Muzeum Tatrzańskiego. Ponadto, zapoczątkował wydawanie muzealnego periodyku o nazwie „Rocznik Podhalański”. W ramach swojego wkładu, przekazał do muzeum aż 168 artefaktów. Warto podkreślić, że część jego pomysłów zaczęła być realizowana dopiero po zakończeniu II wojny światowej.

Stanisław Witkiewicz to kolejna znacząca postać, która przyczyniła się do rozwoju muzeum. To właśnie on zaprojektował wille: Oksza (przeznaczoną dla Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich), oraz Koliba, która była siedzibą dla Zygmunta Gnatowskiego. Obie wille stanowią aktualne siedziby dwóch oddziałów Muzeum Tatrzańskiego: Galerii Sztuki XX wieku oraz Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Witkiewicz wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim (odpowiedzialnym za projekt techniczny) opracowali także projekt gmachu głównego Muzeum przy ulicy Krupówki 10.

Juliusz Zborowski, dyrektor muzeum w latach 1923–1965, miał za zadanie zbudowanie podstawowych instytucjonalnych i ideowych struktur Muzeum Tatrzańskiego. W swoich działaniach opierał się na programie badań etnograficznych, które wcześniej zapoczątkował Piłsudski, a także na technikach wykorzystywanych w tych badaniach. Zborowski wyróżniał się tym, że jako pierwszy w Polsce zastosował fonograf do nagrań muzyki ludowej.

Oddziały muzeum

W ramach Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem można odwiedzić różnorodne oddziały, które przybliżają historię i kulturę regionu. Oto niektóre z nich:

• Galeria Władysława Hasiora,
• Muzeum Stylu Zakopiańskiego,
• Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza,
• Galeria Sztuki na Kozińcu,
• Muzeum Kornela Makuszyńskiego,
• Chałupa Gąsieniców Sobczaków,
• Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace” w Zakopanem,
• Zagroda Bafiów w Chochołowie,
• Dwór w Łopusznej,
• Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze,
• Zagroda Sołtysów w Jurgowie.

---

Oceń: Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

---