Bronisław Czech

---

Życiorys

Bronisław Czech był synem Józefa, mechanika kotłowego, który pracował w Wodoleczniczym Zakładzie doktora Andrzeja Chramca, a również utalentowanym skrzypkiem i zapalonym cyklistą. Jego matka, Stanisława z Namysłowskich, zajmowała się haftem i wyróżniała się wyjątkowym talentem artystycznym. Rodzina Czechów osiedliła się w Zakopanem w 1884 roku. Bronisław miał troje rodzeństwa: brata Władysława, równie zapalonego narciarza i taternika, oraz dwie siostry – Stanisławę i Janinę, które również zajmowały się malowaniem na szkle i narciarstwem. Ich pierwszym domem był mały budynek przy Chramcówkach 2, a później przeprowadzili się do dawnego Rynku pod numerem 5.

Rozpoczął edukację w Ludowej Szkole Męskiej przy ulicy Nowotarskiej w Zakopanem, gdzie już od najmłodszych lat zdobywał znakomite wyniki w nauce. W wieku dziesięciu lat podjął naukę w prywatnym gimnazjum w willi „Liliana” przy ul. Sienkiewicza, jednak musiał przerwać edukację za sprawą wysokiego czesnego. Następnie uczęszczał do Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem w latach 1924–1927, gdzie uczył się ślusarstwa i ciesielstwa, a także był wolnym słuchaczem na Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie (1932–1934), zdobijając dyplom nauczyciela wychowania fizycznego oraz tytuł instruktora narciarstwa.

Oprócz sportów górskich, Bronisław pomagał utrzymać równowagę w swoim życiu, uprawiając lekkoatletykę oraz tenis stołowy. Pasjonował się motocyklami, kajakarstwem, a także grą na skrzypcach i akordeonie. Od wczesnych lat artystycznych szczególnie zajmował się malowaniem na papierze, rzeźbą w drewnie oraz pisaniem wierszy. Jego pierwsze artystyczne kroki postawił pod okiem pejzażysty Zefiryna Ćwiklińskiego. Od szesnastego roku życia malował na szkle, przeważnie wykorzystując kwiatowe motywy. W czasie swojej niewoli w Auschwitz-Birkenau niezwykle odwzorowywał tatrzańskie krajobrazy z pamięci.

Bronisław Czech był osobą niezwykle skromną, rzadko wspominającą o własnych osiągnięciach wspinaczkowych. Wyjątkowy wkład w upamiętnienie jego dokonań miała później praca Witolda Henryka Paryskiego, który na podstawie szkiców i notatek Czecha stworzył szczegółowe opisy dróg, które ten wytyczył.

Przebieg kariery sportowej

Lata 1925–1926

Jego pierwszy start na nartach miał miejsce 18 stycznia 1925 roku podczas zawodów na Lipkach, gdzie zmierzył się w biegu na 5 km, organizowanych przez sekcję narciarską zakopiańskiego Sokoła. Reprezentant Zakopanego zajął pierwsze miejsce w kategorii juniorów. W lutym zdobył tytuł mistrza Polski juniorów w skokach narciarskich, osiągając rezultaty 17 oraz 17,5 metra. Tydzień później podczas mistrzostwach Zakopanego uplasował się na dziesiątej pozycji.

Rok 1926 oznaczał przejście Czecha do kategorii seniorskiej. Przed tym krokiem zdołał wygrać dwa konkursy skoków na Krokwi. W grudniu zadebiutował w zawodach najwyższej grupy wiekowej, zdobywając po raz pierwszy tytuł zwycięzcy w tej kategorii.

Lata 1927–1930

W 1927 roku Czech wygrał trzy konkursy skoków w Zakopanem oraz dwa w Lwowie, zdobywając również trzecie i piąte miejsc w zawodach na Krokwi. Na mistrzostwach rodzinnego miasta uplasował się na szóstym miejscu, a także rozpoczął międzynarodowe starty, zdobywając tytuł mistrza Austrii w kombinacji norweskiej, pokonując dystans 12 kilometrów, zdobywając wynik 50 minut i 50 sekund w skokach osiągając z kolei odległość 33,5 metra. Podczas mistrzostw świata w Cortinie d’Ampezzo zajął piąte miejsce w kombinacji oraz dwunaste w biegu na 18 km, zdobywając równocześnie tytuły mistrza Polski w kombinacji oraz sztafecie 5 × 10 km, a także wygrywając mistrzostwo kraju w skokach III klasy.

W styczniu 1928 roku Czech wygrał ponownie wszystkie trzy konkursy skoków w Zakopanem oraz złoty medal w kombinacji norweskiej. Sprawując znaczącą rolę na igrzyskach w Sankt Moritz, zajął piąte miejsce w biegu kombinacyjnym i dwudzieste trzecie w konkursie skoków. Po raz kolejny zdobył złoty medal mistrzostw kraju w skokach narciarskich, odzyskując tytuł rekordzisty Wielkiej Krokwi, osiągając wynik 61 metrów.

Lata 1931–1935

11 stycznia 1931 roku Czech wygrał kolejny konkurs skoków w Zakopanem. Krótko później, w towarzystwie Stanisława Marusarza, uczestniczył w rywalizacji w włoskiej miejscowości Ponte di Legno, gdzie zajął drugie miejsce, również w rekordowym skoku. 14 lutego 1932 roku, będąc obecnym w Zakopanem, wywalczył złoty medal mistrzostw Polski w skokach. W tym samym czasie Czech zdobył złote medale w biegu i sztafecie. Również wielokrotnie triumfował w międzynarodowych zawodach w kraju oraz zagranicą.

Lata 1936–1939

W 1936 roku Czech stał się trenerem polskich narciarzy, przygotowując ich do igrzysk w Garmisch-Partenkirchen. W tym okresie zajął 23. miejsce w olimpijskim konkursie skoków. Sam zainaugurował współzawodnictwo w zjeździe na wydarzeniach międzynarodowych. Był również pierwszy w kraju w skokach, a następnie zajął siódme miejsce w sztafecie. Oprócz tego, wziął udział w zawodach FIS w Chamonix w 1937 roku, gdzie kończył z najlepszym wynikiem we wszystkich kategoriach. W 1939 roku odbyły się jego ostatnie występy na mistrzostwach świata FIS w Zakopanem.

Taternictwo i narciarstwo wysokogórskie

Bronisław Czech rozpoczął swoją przygodę z taternictwem w 1925 roku, namawiany przez Kazimierza Schielego. Rok 1927 był kluczowy, kiedy to wraz z Schielem i Mieczysławem Świerzem pokonał północną ścianę Koziego Wierchu. Był zapalonym taternikiem, a jego najbliżsi wspinacze to Jan Gnojek, Jerzy Ustupski oraz Józef Wójcik. To właśnie Czech przyczynił się do nowego trendu w taternictwie, który zaowocował atakowaniem najtrudniejszych dróg, a także uprawiał narciarstwo wysokogórskie, stając się prekursorem ski-extreme. Praktykował to we wszystkich niebezpiecznych zjazdach, do których niezbędna była umiejętność zjazdu terenowego.

Szybownictwo

Jednym z pasji Czecha było szybownictwo, które odkrył z inspiracji przyjaciela Kazimierza Schielego. Uczestniczył w kursie szybowcowym w Winnej Górze, zdobywając kategorie pilota szybowcowego. W latach 1936-1939 kontynuował swoją pasję, uzyskując znaczące osiągnięcia w lataniu szybowcami do wybuchu II wojny światowej.

Działalność podczas II wojny światowej i śmierć

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Czech zaangażował się w działalność konspiracyjną jako kurier. Niestety, 14 maja 1940 roku został aresztowany przez gestapo. Został wydany w pierwszym transporcie więźniów do obozu w Auschwitz, gdzie włączono go w ruch oporu. Odmówił propozycji nauczania niemieckich narciarzy. Tam, w obozie, Czech malował akwarele i rzeźbił w drewnie. Zmarł 5 czerwca 1944 roku, wkrótce po ciężkiej walce ze zdrowiem.

Z przykrością donoszę, że brat Pani, p. Bronisław Czech, nie żyje… Umarł nagle przy mnie na udar serca bez boleści.

Informację o jego śmierci przekazał rzeźbiarz Xawery Dunikowski. Miejsce jego pamięci znajduje się na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (kwatera P-III-10).

Upamiętnienie

Od 1946 roku, co roku rozgrywany jest Memoriał Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny, który jest organizowany jako hołd dla dwojga narciarzy, którzy stracili życie w czasie drugiej wojny światowej. Pomysł ustanowienia tych zawodów został zaproponowany przez Ignacego Bujaka na posiedzeniu zarządu SN PTT Zakopane i spotkał się z szerokim poparciem społeczności. Przez pierwszych sześć lat memoriał miał miejsce w marcu, w Zakopanem, w formie czwórmeczu obejmującego skoki, biegi, slalom oraz bieg zjazdowy, co nawiązywało do wszechstronności narciarskiej patrona. W gronie pierwszych laureatów memoriału znaleźli się Anna Bujak, Stefan Dziedzic, Józef Daniel Krzeptowski oraz Jan Kula.

W 1952 roku zmieniono formułę memoriału, oddzielając dotychczasowy czwórbój na kombinację norweską (zawierającą biegi i skoki) oraz kombinację alpejską (zawierającą slalom i bieg zjazdowy). Następnie, w 1953 roku, memoriał po raz pierwszy odbył się z międzynarodową obsadą, przyciągając zawodników z Czechosłowacji, NRD oraz Węgier. Z biegiem lat, popularność tej imprezy rosła, przyciągając setki zawodników oraz tysiące kibiców. Wśród uczestników znaleźli się m.in. alpejczycy Martin Strolz i Egon Zimmermann, skoczek z NRD Henry Glaß, a także Fin Arto Tiainen, Josef Rieder, Walter Schuster i James Couttet. Memoriał stał się jedną z ważniejszych imprez narciarskich według kalendarza FIS.

Jednakże, kryzys gospodarczy pod koniec lat 70. oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowały, że memoriał stracił na znaczeniu. Choć nadal figurował w kalendarzu FIS, organizowano go na dużo mniejszą skalę. Próby przywrócenia mu dawnego blasku nie przyniosły oczekiwanych rezultatów – w Zakopanem zdominowały zawody Pucharu Świata w skokach. Obecnie memoriał ogranicza się jedynie do organizacji konkursów w narciarstwie alpejskim.

Imię Bronisława Czecha nosi Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, a także zielony szlak turystyczny w Karkonoszach łączący Stara Polanę z Karpaczem. W przeszłości istniało również schronisko na Starej Polanie, które nosiło jego imię. Był patronem wielu szkół podstawowych, w tym Szkoły Podstawowej nr 86 w Warszawie, SP nr 56 w Łodzi przy ul. Turoszowskiej, SP nr 15 w Jeleniej Górze przy ul. Kamiennogórskiej, a także wielu innych szkół w miastach takich jak Tarnów, Zakopane, czy Duszniki-Zdrój. Jego imieniem nazwano także ulice w Warszawie, Zakopanem, Łodzi (osiedle Stoki), a także w wielu innych miejscowościach, takich jak Kraków, Gdańsk, czy Mielec.

W SP nr 2 w Zakopanem organizowany jest Mały Memoriał im. Bronisława Czecha. W 1983 roku w jego rodzinnym domu w Zakopanem powstała Izba Pamięci, gromadząca pamiątki związane z jego osobą. Izba ta była oddziałem Muzeum Tatrzańskiego, a jej działalność zakończono w latach 90. Bronisław Czech jest także patronem 300 Krakowskiej Drużyny Harcerzy „Zawrat”. W 1957 roku nasza księgarnia wydała zbiór opowiadań dla młodzieży autorstwa Wojciecha Jarzębowskiego zatytułowany Opowiadania o Bronku Czechu. Natomiast 6 września 1985 roku w Stoczni Szczecińskiej wodowany był statek m/s „Bronisław Czech”. W 1996 roku dr hab. Halina Zdebska opublikowała książkę Bohater sportowy. Studium indywidualnego przypadku Bronisława Czecha (1908–1944), będącą jego pracą doktorską pod opieką prof. Józefa Lipca.

W 1967 roku Rada Państwa pośmiertnie odznaczyła Czecha Krzyżem Walecznych, a w 1987 roku nadano mu Krzyż Oświęcimski. 25 lipca 2008 roku zakopiańska Średnia Krokiew została nazwana jego imieniem, z okazji czego odsłonięto również pamiątkową tablicę oraz zorganizowano Mały Memoriał. W zawodach na igelicie brało udział około 50 młodych skoczków z Polski, Słowacji, Kazachstanu, Ukrainy i Rosji. W kategorii juniorów A zwyciężył Dawid Kubacki, a w juniorach B triumfował Andrzej Zapotoczny.

28 września 2013 roku pośmiertnie otrzymał tytuł Członka Honorowego PZN. W 2016 roku w Alei Gwiazd Sportu we Władysławowie odsłonięto gwiazdę poświęconą Bronisławowi Czechu. 21 września 2019 roku, w trakcie gali z okazji 100-lecia PZN, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej oraz osiągnięcia sportowe, Bronisław Czech został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta RP Andrzeja Dudę.

W 2020 roku w ofercie wydawnictwa Marginesy ukazała się książka Dariusza Jaronia pt. Skoczkowie. Przerwany lot, która przedstawia losy Bronisława Czecha i innych skoczków.

Osiągnięcia

Narciarstwo

Igrzyska olimpijskie

1928 Sankt Moritz	–	10. w kombinacji norweskiej, 37. w skokach
1932 Lake Placid	–	18. w biegu na 18 km, 7. w kombinacji norweskiej, 12. w skokach
1936 Garmisch-Partenkirchen	–	20. w kombinacji alpejskiej, 7. w sztafecie 4×10 km, 33. w biegu na 18 km, 16. w kombinacji norweskiej, 33. w skokach

Starty B. Czecha w kombinacji na igrzyskach olimpijskich – szczegółowo

Miejsce	Dzień	Rok	Miejscowość	Dyscyplina/konkurencja	Wynik	Strata	Zwycięzca
10.	18 lutego	1928	Sankt Moritz	kombinacja norweska skoki + bieg na 18 km	12,645 pkt.	5,188 pkt.	Johan Grøttumsbråten
7.	11 lutego	1932	Lake Placid	kombinacja norweska skoki + bieg na 18 km	392,0 pkt.	54,0 pkt.	Johan Grøttumsbråten
16.	10 lutego	1936	Garmisch-Partenkirchen	kombinacja norweska skoki + bieg na 18 km	375,0 pkt.	55,3 pkt.	Oddbjørn Hagen

Starty B. Czecha w skokach na igrzyskach olimpijskich – szczegółowo

Lp.	Data	Rok	Miasto	Skocznia	Skok 1	Skok 2	Ocena	Strata	Zwycięzca
37	18 lutego	1928	Sankt Moritz	Olimpijska	56,5 m	62,5 m	6,333 pkt	12,875 pkt	Alf Andersen
12	12 lutego	1932	Lake Placid	MacKenzie Intervale	56,0 m	60,0 m	200,7 pkt	27,4 pkt	Birger Ruud
33	16 lutego	1936	Garmisch-Partenkirchen	Wielka Olimpijska	62,5 m	63,5 m	193,0 pkt	39,0 pkt	Birger Ruud

Starty B. Czecha w biegach na igrzyskach olimpijskich – szczegółowo

Miejsce	Dzień	Rok	Miejscowość	Dyscyplina	Czas	Strata	Zwycięzca
18	10 lutego	1932	Lake Placid	bieg na 18 km	1:36:37,0	13:30,0	Sven Utterström
7	10 lutego	1936	Garmisch-Partenkirchen	sztafeta 4 × 10 km	2:58:50,0	16,27	Finlandia
33	12 lutego	1936	Garmisch-Partenkirchen	bieg na 18 km	1:25:55,0	11:17,0	Erik August Larsson

Starty B. Czecha w kombinacji alpejskiej na igrzyskach olimpijskich – szczegółowo

Lp.	Data	Rok	Miejscowość	Dyscyplina/konkurencja	Wynik	Strata	Zwycięzca
20	9 lutego	1936	Garmisch-Partenkirchen	kombinacja alpejska	79,41 pkt	19,84 pkt	Franz Pfnür

Mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym

1927 Cortina d’Ampezzo	–	5. w kombinacji, 28. w skokach, 12. w biegu na 18 km
1929 Zakopane	–	4. w kombinacji, 10. w skokach
1930 Oslo	–	28. w kombinacji, 34. w skokach, 63. w biegu na 17 km, 53. w biegu na 50 km
1933 Innsbruck	–	15. w kombinacji, 27. w skokach, 31. w biegu na 18 km, 7. w sztafecie
1934 Sollefteå	–	13. w kombinacji, 37. w skokach, 70. w biegu na 18 km, 5. w sztafecie
1935 Wysokie Tatry	–	9. w kombinacji, 11. w skokach, 70. w biegu na 18 km, 7. w sztafecie
1937 Chamonix	–	7. w kombinacji, 27. w skokach, 35. w biegu na 18 km

Mistrzostwa świata w skokach – szczegółowo

Lp.	Data	Rok	Miasto	Obiekt	Punkt K	Skok 1	Skok 2	Ocena	Strata	Zwycięzca
28.	2 lutego	1927	Cortina d’Ampezzo	Italia	K-50	33,5 m	39,0 m	12,062 pkt	6,138 pkt	Tore Edman
10.	10 lutego	1929	Zakopane	Wielka Krokiew	K-55	50,0 m	53,5 m	208,7 pkt	18,5 pkt	Sigmund Ruud
34.	28 lutego	1930	Oslo	Holmenkollen	K-50	44,5 m	44,0 m	208,4 pkt	16,0 pkt	Gunnar Andersen
27.	12 lutego	1933	Innsbruck	Bergisel	K-70	50,0 m	55,0 m	178,7 pkt	45,3 pkt	Marcel Reymond
37.	25 lutego	1934	Sollefteå	Halstaberget	K-60	39,5 m	49,0 m	194,2 pkt	34,3 pkt	Kristian Johansson
11.	13 lutego	1935	Wysokie Tatry	Jarolimak	K-55	51,0 m	55,5 m	213,4 pkt	18,3 pkt	Birger Ruud
27.	12 lutego	1937	Chamonix	Le Mont	K-60	51,5 m	50,0 m	186,4 pkt	47,4 pkt	Birger Ruud

Mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim

Innsbruck 1936	–	13. w zjeździe, 16. w slalomie, 15. w kombinacji alpejskiej
Chamonix 1937	–	20. w zjeździe, 22. w slalomie, 18. w kombinacji alpejskiej
Engelberg 1938	–	20. w zjeździe, 16. w slalomie, 18. w kombinacji alpejskiej
Zakopane 1939	–	20. w zjeździe, 17. w slalomie

Sukcesy krajowe

• mistrz Polski juniorów w skokach narciarskich: 1925,
• mistrz Polski w biegu na 18 km: 1929, 1933,
• mistrz Polski w skokach narciarskich: 1928, 1929, 1931, 1934,
• wicemistrz Polski w skokach narciarskich: 1936, 1937,
• mistrz Polski w kombinacji norweskiej: 1927, 1928, 1929, 1934, 1937,
• mistrz Polski w zjeździe: 1929, 1937,
• mistrz Polski w slalomie: 1936, 1937,
• mistrz Polski w kombinacji alpejskiej: 1936, 1937,
• mistrz Polski w sztafecie 5×10 km: 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933,
• mistrz Zakopanego: 1928,
• mistrz Krynicy: 1928,
• mistrz Śląska: 1929.

Mistrzostwa Polski w skokach – szczegółowo

Miejsce	Dzień	Rok	Miejscowość	Skocznia	Punkt K	Skok 1	Skok 2	Nota	Strata	Zwycięzca
1.	18 marca	1928	Zakopane	Wielka Krokiew	K-55	58,0 m	61,0 m	18,594 pkt	–
1.	10 lutego	1929	Zakopane	Wielka Krokiew	K-55	50,0 m	53,5 m	208,7 pkt	–
14.	16 lutego	1930	Zakopane	Wielka Krokiew	K-55	59,0 m	? m	? pkt	? pkt	Franciszek Cukier
1.	22 lutego	1931	Wisła	Łabajów	K-?	44,0 m	43,0 m	218,5 pkt	–
1.	11 lutego	1934	Zakopane	Wielka Krokiew	K-55	62,0 m	66,0 m	208,4 pkt	–
2.	8 marca	1936	Zakopane	Hala Kondratowa	K-55	45,5 m	49,0 m	203,3 pkt	21,7 pkt	Stanisław Marusarz
2.	31 stycznia	1937	Wisła	Łabajów	K-?	47,0 m	46,0 m	214,6 pkt	15,8 pkt	Stanisław Marusarz

Inne

• mistrz Austrii w kombinacji norweskiej: 1927,
• mistrz Czechosłowacji w biegu na 18 km oraz w kombinacji klasycznej: 1934.

Taternictwo

• wejście północną ścianą na Kozi Wierch (1927, z Kazimierzem Schielem i Mieczysławem Świerzem),
• przejścia południową ścianą Zamarłej Turni (wielokrotnie od 1928),
• przejście północnym żlebem na Kozią Przełęcz Wyżnią,
• przejście zachodnią ścianą Kościelca,
• przejście północnym filarem Koziego Wierchu,
• pierwsze wejście południową ścianą Niebieskiej Turni (21 maja 1929, z Lidą Skotnicówną),
• pierwsze wejście zachodnią ścianą Żabiego Mnicha (11 lipca 1929, z Jerzym Ustupskim),
• pierwsze wejście górną częścią wschodniej ściany Kościelca (17 lipca 1929, z Lidą Skotnicówną i Ustupskim),
• pierwsze wejście północną ścianą Żabiego Konia (16 czerwca 1929, ze Stanisławskim i Lidą Skotnicówną),
• pierwsze zimowe wejście północną ścianą Kozich Czub (26 kwietnia 1931, z Janem Gnojkiem),
• pierwsze przejście południowo-zachodnią ścianą Kozich Czub (9 czerwca 1929, z Lidą Skotnicówną i czterema towarzyszami),
• pierwsze przejścia żlebami południowo-zachodniej ściany Koziego Wierchu (27 i 29 września 1929, z różnymi partnerami),
• trzecie wejście zachodnią ścianą Łomnicy w rekordowym czasie 4 godzin (lato 1931, z Gnojkiem),
• próba pierwszego przejścia grani głównej Tatr Wysokich od Liliowego, zakończona z powodu załamania pogody na Polskim Grzebieniu (lato 1931, z Gnojkiem, Zofią Stopkówną i Józefem Krzeptowskim).

---

Oceń: Bronisław Czech

---