Stefan Kulczycki (matematyk)

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Stefan Kulczycki, urodzony jako syn lekarza Mariana Kulczyckiego, miał niezwykle interesujące pochodzenie. Jego matka, Stefania z Kamieńskich, była nauczycielką, co z pewnością wpłynęło na jego późniejsze życie zawodowe. Dzięki rodzinnym powiązaniom, był on spokrewniony z Marią Skłodowską-Curie, co podkreśla znaczenie jego rodziny w kręgach naukowych.

W 1910 roku Stefan ukończył szkołę Zgromadzenia Kupców w Warszawie, a następnie zapisał się na studia z zakresu matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uczęszczał w latach 1911–1914. W tym okresie wyróżniał się jako jeden z najzdolniejszych studentów pod okiem profesora Stanisława Zaremby. Niestety, jego plany edukacyjne przerwała I wojna światowa, w trakcie której Stefan, będąc poddanym austriackim, został powołany do wojska w 1914 roku.

Po odniesieniu ran, które spowodowały niedowład ręki, Stefan został zwolniony z armii i powrócił do nauki w 1917 roku, finalizując swoje studia egzaminem nauczycielskim u profesora Zaremby w 1918 roku.

Praca pedagogiczna

Działalność edukacyjną rozpoczął już w 1918 roku w Tomaszowie Mazowieckim. Od 1922 roku osiedlił się w Warszawie, gdzie związał się z Politechniką Warszawską, pracując w katedrze pod kierunkiem Witolda Pogorzelskiego. W latach 1925–1934 uczył również na Wyższych Kursach Pedagogicznych oraz w szkole dla dziewcząt prowadzonej przez Jadwigę Kowalczykównę oraz Jadwigę Jawurkównę, znanej jako Szkoła na Wiejskiej, funkcjonującej w latach 1922–1944. Ponadto, w okresie 1934–1935, pełnił funkcję ministerialnego instruktora matematyki, co świadczy o jego zaangażowaniu w rozwój nauczania matematyki.

W czasach II wojny światowej prowadził zajęcia z matematyki w Warszawie, organizując tajne komplety oraz legalne kursy techniczne, co podkreśla jego determinację w nauczaniu pomimo trudnych warunków. Po wojnie kontynuował pracę na Politechnice Warszawskiej oraz w Wyższej Szkole Pedagogicznej, a od 1958 roku objął stanowisko kierownika katedry matematyki elementarnej i historii matematyki na Uniwersytecie Warszawskim.

Publikacje

W latach trzydziestych XX wieku, Stefan Kulczycki podjął współpracę z Stefanem Straszewiczem, co zaowocowało stworzeniem innowacyjnych podręczników matematyki przeznaczonych dla uczniów V i VI klasy szkoły podstawowej oraz dla gimnazjum i liceum. Często jednak decydował się na zniszczenie swoich szczegółowych prac naukowych, uzasadniając to dążeniem do ograniczenia publikacji „mało ważnych drobiazgów”.

Pociągało go natomiast badanie rozwoju idei matematycznych, ich związków i wzajemnego oddziaływania. […] Główne zadanie historyka matematyki widział Kulczycki nie w szczegółowej rejestracji faktów, lecz uchwyceniu na podstawie tych faktów procesu kształtowania się myśli matematycznych [Stefan Straszewicz, Wiadomości Matematyczne, tom IV, 1961].

W okresie powojennym Kulczycki skoncentrował się na wydawaniu przewodników metodycznych, w tym:

• 1952 – „Nauczanie geometrii w VI i VII klasie szkoły podstawowej”,
• 1954 – „Nauczanie geometrii w liceum” (współautorzy: Zofia Krygowska oraz Stanisław Straszewicz).

Był także autorem uznanej książki poświęconej geometrii nieeuklidesowej, która ukazała się zarówno w języku polskim, jak i angielskim:

• „Geometria nieeuklidesowa”, PWN Warszawa, 1956, seria Biblioteka Problemów, tom 2,
• „Non-Euclidean Geometry”, Pergamon Press, Oxford/London/New York/Paris 1961.

Chociaż Kulczycki nie zdążył ukończyć swojego kolejnego dzieła, które miało dotyczyć historii rozwoju geometrii, to materiały te zostały opublikowane po jego śmierci jako zestaw esejów:

• „Z dziejów matematyki greckiej” (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973),
• „Opowieści z dziejów liczb” (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975).

Zamiłowania

Stefan Kulczycki jest pamiętany nie tylko jako wybitny matematyk oraz nauczyciel, ale także jako osoba z ogromną pasją do muzyki i literatury. Jego zainteresowania obejmowały również sport, a zwłaszcza narciarstwo, co świadczy o jego wszechstronnych zamiłowaniach.

Był zapalonym taternikiem i narciarzem, co miało tragiczne konsekwencje w dniu jego śmierci w wieku 67 lat. Warto zaznaczyć, że w dniu, kiedy odszedł, zjeżdżał trzykrotnie z Kasprowego Wierchu, co pokazuje jego vast przywiązanie do gór i narciarstwa.

Wspomnienia

Wspomnienia dotyczące Stefana Kulczyckiego są niezwykle cenne, a jeden z jego długoletnich współpracowników, prof. Stefan Straszewicz, podzielił się swoimi refleksjami na temat wspólnej pracy nad przewodnikami metodycznymi. Przywołując swe doświadczenia, Straszewicz przypominał:

Długoletnia i harmonijna współpraca nasza ułożyła się w ten sposób, że zasadnicze koncepcje tworzył najczęściej Kulczycki, zawsze pełen polotu i niewyczerpany w pomysłach, do mnie zaś należało głównie opracowanie szczegółów i ostatecznej redakcji [Stefan Straszewicz, Wiadomości Matematyczne, tom IV, 1961].

Wspomnienia o Kulczyckim, ciepłe i pełne szacunku, przekazały także jego byłe uczennice. W książce „Szkoła na Wiejskiej” z 1974 roku znajdziemy istotny fragment, który oddaje klimat jego relacji z uczniami:

O zasługach Stefana Kulczyckiego jako naukowca i pedagoga-dydaktyka pisze w niniejszej książce specjalista, prof. Stefan Straszewicz. Nam, jego byłym uczennicom, zależy na utrwaleniu wspomnień o panu Kulczyckim, serdecznym, przyjacielskim i sprawiedliwym nauczycielu, pokrywającym pewną szorstką rubasznością dobroć, którą przez wielką nieśmiałość wstydził się zbyt jawnie okazywać [Z. Dziewulska-Doroszowa, W. Iwanowska-Leopold, 1974].

---

Oceń: Stefan Kulczycki (matematyk)

---